Από τους σπουδαιότερους αρχαιολογικούς χώρους της Ελλάδας, τον οποίο η Unesco, έχει ανακηρύξει σε μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς ( http://ilia-olympia.org).
ΤΟ ΙΕΡΟ ΤΗΣ ΟΛΥΜΠΙΑΣ
Στην Ιερή Άλτη (άλσος) της Ολυμπίας η ζωή άρχισε με την αυγή των προϊστορικών χρόνων (2300-2100 π.Χ.). Σταδιακά από τον 8ο αιώνα π.Χ. μέχρι και την ύστερη ρωμαιοκρατία στο κατάφυτο Ιερό της Ολυμπίας οργανώνεται το πληρέστερο σύνολο αθλητικών εγκαταστάσεων και λατρευτικών κτιρίων του αρχαίου κόσμου.
Μολονότι από τα άπειρα αναθήματα που εξωράιζαν το χώρο ένας μόνο αριθμός διασώζεται και εκτίθεται στο Αρχαιολογικό μουσείο όπως το Ηραίο, η Παλαίστρα και η Κρυπτή είσοδος του Σταδίου, τοπίο και μνημεία εξακολουθούν να εμπνέουν στο σύγχρονο επισκέπτη το δέος για την ομορφιά τον πλούτο και την μεγαλοπρέπεια τους.
Το Ιερό περιβαλλόταν από τείχος που διαχώριζε τους ναούς και τα θρησκευτικά οικοδομήματα από τα κοσμικά.
Εξέχουσα θέση ανάμεσα στα κτίρια είχε ο Ναός του Δία κτισμένος από τον αρχιτέκτονα Λίβωνα. Είναι περίπτερος, δωρικού ρυθμού από ντόπιο κογχυλάτη επιχρισμένος με κονίαμα, εκτός από τις μετόπες και τα αετώματα γλυπτά που ήταν μαρμάρινα. Μέσα στο ναό, στο βάθος του κεντρικού κλίτους του σηκού, καθισμένο σε θρόνο βρισκόταν το χρυσελεφάντινο άγαλμα του Δία, έργο του Φειδία.
Ο Ναός της Ήρας: Είναι προγενέστερος του ναού του Δία και χρονολογείται στα 600 π.Χ. περίπτερος δωρικού ρυθμού. Φιλοξενούσε τα αγάλματα του Δία και της Ήρας, καθισμένα σε θρόνο. Οι κίονές του, αρχικά ξύλινοι, αντικαταστάθηκαν στο πέρασμα των αιώνων με λίθινους, προσφέροντάς μας έτσι πολύτιμες πληροφορίες για την εξέλιξη του ρυθμού στον χρόνο. Στο σηκό του ναού βρέθηκε το 1877 το άγαλμα του Ερμή του Πραξιτέλη που κρατά το μικρό Διόνυσο.
Το Μητρώο: δωρικός περίπτερος ναός των αρχών του 4ου αιώνα π.Χ., αφιερωμένος στην Κυβέλη, κτισμένος μπροστά στον εξώστη των Θησαυρών που την εποχή του Αυγούστου χρησιμοποιήθηκε για τη λατρεία Ρωμαίων αυτοκρατόρων.
Το Πρυτανείο των Ηλείων. Τετράγωνο κτήριο, η κατασκευή του οποίου ξεκίνησε στον 5ο αι π.Χ., με διάφορες οικοδομικές φάσεις στη συνέχεια. Αποτελούσε την έδρα τον Πρυτάνεων. Εκεί υπήρχε ιερή εστία με το άσβεστο πυρ. Στη βόρεια πλευρά του γινόταν η σίτιση πρυτάνεων και Ολυμπιονικών κατά την διάρκεια των αγώνων.
Το Φιλιππείο ήταν αριστουργηματικό μαρμάρινο, κυκλικό οικοδόμημα, με ιωνικούς κίονες και κωνική στέγη που απέληγε σε μεγάλο αναθεμωτό ακροατήριο. Η οικοδόμησή του άρχισε από τον Φίλιππο Β’, μετά τη μάχη της Χαιρώνειας (338 π.Χ.) και τελείωσε από το Μέγα Αλέξανδρο. Στο εσωτερικό του υπήρχαν χρυσελεφάντινα αγάλματα της μακεδονικής δυναστείας, έργα του φημισμένου γλύπτη Λεωχάρους.
Στους πρόποδες του Κρονίου λόφου υψώνονταν οι Θησαυροί, δηλαδή μικρά κτίρια αναθήματα των διάφορων πόλεων και αποικιών στην Ολυμπία Στα ανατολικά των θησαυρών εκτείνεται το περίφημο Στάδιο, το μεγαλύτερο της εποχής του, χωρητικότητας 45.000 θεατών, με στίβο δρόμου 197,27 μέτρα. Στο Στάδιο εισέρχεται κανείς από την Κρύπτη, καμαροσκεπή δίοδο με ελληνιστικό πρόπυλο, κατασκευασμένη στη ρωμαϊκή εποχή.
Άλλα κτίρια έξω από τον περίβολο της Άλτης είναι η Παλαίστρα, (3ος αιώνας π.Χ.), όπου ασκούντο στην πάλη την πυγμή και το άλμα. Το οικοδόμημα είχε κάτοψη τετραγωνική με περίστυλη αυλή και βρισκόταν δίπλα στις Θέρμες, στον Κλαδέο. Βόρεια της Παλαίστρας και συνεχόμενο με αυτήν κτίζεται τον 2ο π.Χ. αιώνα το Γυμνάσιο, χώρος υπαίθριος που περιβαλλόταν στις τέσσερις πλευρές από στοές. Εδώ γίνονταν οι ασκήσεις δρόμου όταν επικρατούσαν δυσμενείς καιρικές συνθήκες.
Υπήρχαν ακόμη το Εργαστήριο του Φειδία που μετασκευάστηκε σε παλαιοχριστιανική βασιλική του 5ου αιώνα και ο Θεηκολεώνας, οικία των ιερέων και υπαλλήλων του ιερού, το Βουλευτήριο, η Οικία και Αψίδα του Νέρωνα και το Λεωνίδαιο, το μεγαλύτερο οικοδόμημα στην Ολυμπία, του 4ου αιώνα π.Χ. που χρησίμευε σαν ξενώνας.
