Η Κρυόβρυση (παλαιότερη ονομασία Βερβινή ή Δερβινή) είναι χωριό του Νομού Ηλείας. Πρώην ανεξάρτητη κοινότητα, σήμερα αποτελεί δημοτικό διαμέρισμα του Δήμου Αρχαίας Ολυμπίας. Η Τοπική Κοινότητα Κρυόβρυσης έχει μόνιμο πληθυσμό 187 κάτοικους (2011) ενώ, μεμονωμένα, η Κρυόβρυση 151 και τα Καλύβια 36.
Η Κρυόβρυση είναι κτισμένη μέσα σε έλατα, περιτριγυρισμένη από τους δύο ορεινούς όγκους του Ερύμανθου και της Λαμπείας. Πολύ κοντά υπάρχουν μεγάλες κοιλότητες με μόνιμο χιόνι (παγετώνες), σπήλαια και κάστρο. Συνδέεται οδικώς με τα Τριπόταμα και με τη Δροσιά Αχαΐας, ο κύριος δρόμος μάλιστα άρχισε να κατασκευάζεται μόλις το 1974, το χειμώνα το χωριό αποκλείεται από τα χιόνια.
Ο Ιωάννης Νουχάκης στην Ελληνική Χωρογραφία του 1901 γράφει: «Βερβενή: είναι ορεινοτάτη κώμη επί των δειράδων του Ολωνού (Ερυμάνθου) αποκλειομένη σχεδόν τον χειμώνα.
Γεωγραφία
Βρίσκεται στο όρος Ερύμανθος και είναι από τα πιο ορεινά χωριά του Νομού Ηλείας σε υψόμετρο 1.020 μέτρων στα βορειοανατολικά του νομού ενώ ο οικισμός Καλύβια που ανήκει στο δημοτικό διαμέρισμα Κρυόβρυσης βρίσκεται σε υψόμετρο 796 μέτρων.
Ονομασία
Για το παλιό όνομα του χωριού Βερβινή υπάρχουν πολλές εκδοχές για την προέλευση του: Ο Μαξ Βάσμερ (Max Vasmer) στο βιβλίο του “Οι Σλάβοι στην Ελλάδα” (“Die Slaven in Griechenlad”) ισχυρίζεται ότι έχει σλαβική προέλευση και προήλθε από το σλαβικό “Βρμπνα” ή το Ρωσικό “Ντερεβλιάνε”. Παρόλα αυτά η εκδοχή αυτή αμφισβητείται, γιατί δεν αποδεικνύεται από κάπου σλαβική εγκατάσταση στην περιοχή ούτε διασώζονται σλαβικά τοπωνύμια. Μια δεύτερη εκδοχή λέει ότι προέρχεται από το Γαλλικό “Versines” ή από το όνομα της Γαλλικής πόλης Βερβέν που υπήρχε και τον Μεσαίωνα. Η εκδοχή αναφέρει ότι κατά την Φραγκοκρατία κάποιος ιππότης από την γαλλική πόλη “Versines” οίκισε την περιοχή και έδωσε την ονομασία της καταγωγής του εξελληνισμένη, Βερβινή. Τρίτη εκδοχή λέει ότι προέρχεται από τον αρχαίο αρκαδικό λαό των Βερβένων που εγκαταστάθηκαν εδώ ίδρυσαν το χωριό και το ονόμασαν Βέρβενα για να γίνει έπειτα Βερβινή.
Για την ονομασία “Δερβινή” πιστεύεται ότι είναι παραφθορά του ονόματος Βερβινή. Μια εκδοχή λέει ότι το απέκτησε επί Τουρκοκρατίας από το Τουρκικό “Derbet” που σημαίνει στενή δίοδος – κλεισούρα, που έγινε Δερβένι και έπειτα Δερβινή. Άλλη εκδοχή αναφέρει ότι προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό Δειράς-άδος που σημαίνει ράχη βουνών και ταιριάζει με την τοποθεσία του χωριού.
Η ονομασία Κρυόβρυση προέκυψε με το Βασιλικό διάταγμα του 1928 που δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ 156 στις 8 Αυγούστου 1928.
Εκπαίδευση
Στην Κρυόβρυση λειτούργησε πρώτη φορά σχολείο πριν το 1887, άγνωστο πότε ακριβώς. Το 1875 μάλιστα αναφέρεται η άφιξη δημοδιδάσκαλου στο χωριό, για να διδάξει. Σχολικό κτίριο κτίστηκε το 1905 με δαπάνη του Ανδρέα Συγγρού και διασώζεται ακόμα και σήμερα ανακαινισμένο. Στις 12 Δεκεμβρίου 1943 κάηκε από τους Γερμανούς και το 1946 που ξανάρχισε μαθήματα το σχολείο φιλοξενούνταν σε διάφορα οικήματα του χωριού. Το 1950 το σχολικό κτίριο επισκευάστηκε και επαναλειτούργησε ενώ δημιουργήθηκε και 2ο δημοτικό σχολείο στα Καλύβια το 1959, το 1958-59 λειτούργησε και νυχτερινό σχολείο για τους μεγαλύτερους σε ηλικία που δεν ήξεραν γράμματα. Το 2003 λόγω έλλειψης μαθητών το σχολείο έκλεισε οριστικά.
